PORTVGALLIA NEC NON ALGARBIA
ex Theatrum orbis terrarum sive atlas novus in quo tabulae et descriptiones omnium regionum Pars secvnda (Bibliotheca Cervantina)
Totum vero Portugalliæ regnum longum est nonaginta leucas, latum quinquaginta: ambitu suo complectitur ducentas & octoaginta. Aëre valde salubri fruitur, tupote qui ventis marinis multum eventiletur. Solum magna sui parte montosum, præsertim in Algarbia, fructus produit longe perfectissimos. Abundat oleo, vino, melle. Frumenti nonulla penuria laborat, quod plerumque a Francis & Septentrionalibus populis accipit. Nec expers est metallorum, auri, argenti, aluminis, marmoris candidi & varii. Sericum habet excellens, maxime in Braganzæ regione. Copiam salis non modo sibi, sed & exteris sufficit. Piscosa admodum est ora, & thynnorum captura nobilis; habentque hic piscem, quem alibi vix reperias, soleæ similem, quem ipsi vocant Azzeviam. In hoc regno tanta est olei copia, ut singulis annis supra tria millia doliorum in Belgium solum evehantur. Non minus & frumento abundaret, si agri debita industria colerentur. Piscatio sardinarum (ita minutum quoddam piscium genus vocant) hic admodum locuples. Nam ex sola urbe Olisiponensi interdum supra centum minora navigia simul ad hanc piscaturam solvunt. Pecorum præterea & armentorum hic ingens copia.
Dividitur in sex Provincias. Prima vocatur Alentejo, id est, Trans-Tagana, respectu urbis Olisiponensis, & pertingit a Cimes pago ad civitatem Elvas, occupans totam regionem, quæ jacet inter Tagum & Anam, & reliqua municipia cum pagis, quæ trans Anam sunt, ab Alcoitim usque ad Olivencam, inter quæ sunt famosa oppidula Cerpa & Moura. Pars hæc longa est leuc. 36, lata 34. Secunda appellatur Estremadura, quæ ad mare quidem a Cascais pertinet ad Mondego; intra continentem autem linea imaginaria clauditur ab Abrantes ad Coymbre pontem, tenetque in longitudine 35 leucas, in latitudine 18. Tertia dicitur Beira, atque a Coymbra excurrit ad Guardam, continetque totam illam regionem, quam vocant Ribeira de Coa. longa est leucas 34, lata, si numeres ab Aveiro ad Tourones, 33. Quarta, inter Durium & Minium extenditur, pertingitque ab oppido Porto ad Valençam super Minium; longa leucas 18, lata 12, ubi latissima: nonnusquam tantum octo. Exiguo hoc spatio monasteria habet centum triginta, optimis reditibus dotata; & mille quadrigentas sexaginta Ecclesias parochiales, præter Bracarensem metropolitanam, & Episcopalem Portuensem. Plus quam quinq; mille fontes perennes habet, portus sex, pontes saxeos ducentos. Quinta appellantur Transmontana, a fluvio Tamaga ad Episcopatum Mirandæ extensa, longitudine 30 leucarum, latitudine viginti. Sexta regnum Algarbiæ, quod aCeixe pertingit ad Castromarinum, e regione Ayamontii, longa 27 leucas, lata 8, ubi longitudo & latitudo maxima.
Complectitur octodecim civitates, & multa ac grandia satis oppida. Civitatum tres sunt Archiepiscopales, Olisippo, Ebora & Braga sive Bracara. Novem Episcopales, Miranda, Porto, Coymbra, Lamego, Viseu, Guarda, Portalegre, Elvas, & Leiria: reliquæ quinq; sunt Bragança, Beia, Tavila, Lagos, Fares, & Sylves; quarum quatuor posteriores sunt in regno Algarviæ, & sub uno Epicopatu comprehenduntur.
Metropolis est Olisippo, hodie Lisboa, septem satis altis montibus superstructa, quorum non modo covalles, sed & clivos occupat. Primus est S.Vicentii ad Orientem, qui Maurorum temporibus extra civitatem fuit. Secundus mons ad Occidentem est prioris, ad portam S.Andreæ ascendens. Tertius, qui altissimus, & undique præceps, munitissimum habet castellum, altis turribus & muris cinctum. Quartus dicitur S.Annæ, estque triangularis formæ, & medius inter Castelli montem & S.Rochi. Quintus est S.Rochi, qui a porta Do Ouro secundum vallem, quæ media est inter ipsum & montem Castelli sensim ad S.Rochum ascendit, rursusq; per angustam vallem ad ripam fluminis descendit. Sextus mons dicitur vulgo das Chagas, id est, quinque plagarum Domini: propter Ecclesiam quam hic nautici homines ædificarunt, qui nempe in Indiam navigant. Septimus est S. Catharinæ montis Sinai, qui versus Occidentem a Sexto amplissima valle divisus. Horum quinque firmo muro cincti sunt, in quo septuaginta septem editæ turres assurgunt, portæ vero sunt ad ripam fluminis viginti duæ, adversus mediterranea septemdecim. Maxima hujus civitatis vis est in maritimis expeditionibus, ob navium multitudinem & robur. Fidem facit, quod anno 1588 in formidabili illa classe, qua Angliam invadere decreverat Philippus Hispaniarum Rex, tredecim fuere Portugallicæ, qua Zabræ, qua Galeones, inter quas eminebat Galeon S. Martini, qua Dux Medinæ vehebatur, & milites mille; S. Ioannis, qua octigenti milites; & denique S. Matthæi, qua sexcenti. Armamentaria habet plurima, omni bellico apparatu instructa. Portu claret famosissimo, quem Tagus efficit, qui quindecim aut viginti milliaribus maximis navibus navigabilis est.
Ebora sita est loco campestri, situ plane amoeno, lata & porrecta planitie, quæ impendentibus undique montibus clauditur.
Coymbra in rupe sita est, undique olivarum silvis vinetisque cincta, ad amnem vulgo Mondego dictum.
Portus habet Portugallia nobiles, quorum primus Setubal viginti ab Olisipone milliaribus, versus Austrum. Secundus es quem Durius fluvius aperit. Tertius, Tagi est ostium.
Regimen Potugalliæ regium est, & absolutum, non minus quam reliquæ Hispaniæ. Regiam aulam comitantur aliquot tribunalia, quorum primum & principale vocatur Tribunal relationem, & domus Supplicationum, vulgo Caza de Supplicaçon. constat judicibus, qui de causis fiscalibus & vectigalibus regiis. Alterum est Tribunal rerum civiliumm Casa de Civel. Tertium est majoris autoritatis, quod appellant Desembargo de Paco, id est Palatii. Hoc in omnes totius regni judicum actiones inquirit, easque ad propius revocat examen, privilegia a Rege impetrata promulgat. Est & aliud tribunal, cujus judices cognoscunt & judicant de omnibus causis, quæ ad coronam pertinent, sive Rex actor sit, sive alii, qui quid a Rege in judicio petunt. Habet eadem aula Cancellarium majorem, & tribunal quæstorium, ipsi vocant da Fazenda, quod constat tribus proceribus principalibus, qui Viedores da Fazenda, Quæstores, uti opinor, ærarii appellantur. Est & tribunal, sive Consilium Status, in quo ea negotia tractantur, quæ bellum ac pacem concernunt. Est & tribunal Rationalium, quod vulgo caza dos Contos appellatur, in quo rationes redduntur redituum & bonorum regalium. Hujus caput quæstor maximus dicitur, Contador major.
Portugalliæ regnum initium cepit hunc modum: Quum Henricus Lotharingie Comes res ingentes contra Mauros in Hispania gessisset, præmium virtutis ac laborum Alfonsus VI Castellæ Rex Tiresiam filiam notham ei dedit in matrimonium, dotemque apposuit eam Hispaniæ partem, quæ nunc Portugallia dicitur. Hujus filius cum quinque Reges Maurorum uno prælio fudisset, Rex primus Portugalliæ est appellatus circa annum 1110, habuitque successores continua serie, donec ultimo rege Sebastiano in Africa coeso, regnum armis occupatum ad regem Castellæ recidit.
Fluvii hujus regionis sunt Ana sive Guadiana, quasi dicas, aquas Anæ, Tagus, qui Castellanis Taio, Lusitanis Teio dicitur, Mondegus, Durius, & Minius. Præcipuus Tagus est, quem fulvo decurrere limo, aureasque arenas aructare Poetæ fabulae sunt, pari veritate, qua de Pado Italiæ, Hebro Thraciæ, Pactolo Asiæ, Gange Indiæ idem canere amant. Ana Laminitano agro citerioris Hispaniæ ortus, modo se in stagna fundit, modo in angustias resorbet, aut in totum cuniculis condit, sæpiusque nasci gaudet, donce Emeritam præterlapsus in Atlanticum Oceanum effundatur.
Magnates Portugalliæ e Damiano a Goes hi recensentur. Comestabilis regni, Dux Brigantiæ, Dux Colimbriensis, Dux Viseensis, Dux Trancossensis, Dux Barcelensis, Dux Averiensis, e familia Alencastria, Marchio de Vila Real, Marchio de Tores Novas, Marchio de Monte Major, Marchio de Ferreira, Comes de Marialva, Comes de Tentugal, Comes de Penella, Comes de Alcontin, Comes de Portalegre, Comes de Feira, Comes de Lonte, Comes Mon sancto, Comes de Faro, Comes de Arganil, Comes de Abrantes, Comes de Vimioso, Comes de Villa nova, Comes de Lintiares, Comes de Vidiegra, e familia Gamæ, Comes de Sortella, e familia Silveira, Comes de Castanheria, Comes de Prado, Comes de Redondo, Vicecomes de Lyma, Baro de Alvito.
Prælati Portugalliæ eorumque reditus sunt: Archiepiscopus Olisiponensis 16000 duc. Archiepiscopus Bracharensis duc. 12000: Episcopus Eborensis 20000 duc. Episcopus Visei 8000 duc. Episcopus Guardianus 5000 duc. Episcopus Conimbricensis 12000 duc. Episcopus Portuensis 4000 duc. Episcopus Lamegensis 6000 duc. His addit Damianus a Goes Archiepiscopum Funchalensem 8000 duc. Episcopus Septensem 2000 duc.
Sunt insuper in Portugallia quatuor ordines militares, S. Ioannis, qui novedecim Commendas habet & duas Ballivias : Christi, qui centum & quadraginta Commendas amplectitur, aut circiter, plerasq; valde opulentas. S.Avisi, S.Iacobi. Horum reditus, uti & Ecclesiasticorum, excedunt millionem coronatorum.
Ordinarii reditus regni hujus annuatim ascedunt ad 110000 ducat. Reditus autem Magistratorum militarum, quorum Rex ipse hodie magister est, quique possident insulas Azores, Maderam, insulas Capitis Viridis, S. Thomæ, quotannis reddunt 200000 ducat. Reditus Castelli de Mina in Guinea, qui ad ordinis Christi magisterium pertinent, 100000 ducat. Reditus Brasiliæ, 15000 duc. Vectigalia aromatum aliarumque mercium, quæ ex India Orientali quotannis in Portugalliam invehuntur, 600000 duc. sive 18 tonnas auti, ut Belgae vocant. Nam quæ in ipsa India e vectigalibus aut tributis quocunque modo percipiuntur, ibidem rursus impenduntur, ita ut Rex nullum illius emolumentum capiat. In summa reditus anni regni Portugalliæ sunt 2200000 duc. aut 66 tonnæ auri, ut nostrates vocant. Quomodo vero & in quos usus hæc expendantur, vide apud Ioann. Hugonis Linscotanum.
Familias nobiles Portugalliæ apud Conestagium invenio: Alencastro, Almeida, Azevedo, Alcazova, Barreto, Botello, Britto, Castro, Coutigno, Gama, Lopes, Lobos, Mascarenias, Mattos, Meneses, Mello, Norogna, Payva, Pereira, Pinto, Portugal, Saa, Sequeira, Sosa, Sylva, Tavora, Tello, Vaz, Vasconcel, Veloso.
Henricus Regis Eduardi frater occasionem præbuit regni fines extendendi. Primus enim ignotum nostris mare tentare ausus, Maderam superavit, quæ tum quidem arboribus undique consita, exiguam spem faciebat majoris boni, sed indencio absumtis arboribus, deprehensum terram esse vini, sacchari, aliarumque rerum fecundissimam. Inde soluta navi Fortunatas insulas, Canarias vocant, adortus est, circumvectusque Meridionalem Africam, offendit multa, quæ posteris usui fuerunt. Elapsis aliquot deinceps annis Rex Emmanuel magna classe Occidentem, Meridiem, Orientem tentavit, viamque e Portugallia ad Indos invenit. Hinc factum, ut posteri reges decorati fuerint titulis Portugalliæ, Algarbiæ, Guineæ, Æthiopiæ, Arabiæ, Persiæ, & Indiæ, qui omnes tituli nunc ad Regem Hispaniarum devolunti sunt, interemto in Africa ultimo Rege Sebastiano.
Sub Portugalliæ regno hoc tempore Algarbiæ regnum est, in quo Ana fluvius, quo e superioribus Hispaniæ partibus ad portus marinos feruntur vina nobiliora, Secca, Bastarda, & Romana. Ora maritima ferax est olei, ficuum, uvularum passarum, & suberis, quæ mercatores Belgæ navibus petentes varie postea distrahunt.
Apud quosdam, præsertim Thuanum, Lusitania in Algarbiam & Portugalliam dividitur. quarum illa ad Meridiem, hæc ad Septentriones posita est. Algarbia continent quatuor civitates, sub uno Episcopatu, Tavilam, Lagos, Silves & Faro. quarum Tavila & LAgos portus habent percommodos. Superato autem promontorio S. Vincentii, antiquis sacro, portum insuper habet Villæ-Novæ, præter alios minores. Ab Arabibus nomen accepit, significaque Algarbia campum arvunmque felix & uber, in quo omnia ad communtationem necessaria. Comitatus ab initio cum esset, in dotem ab Alphonso X Legionis rege, ut prisci referunt annales, datus fuit Alphonso III Portugalliæ Regi, quum filiam ipsius Beatricem, quam ex pellice genuerant, uxorem duceret. Natus ex hoc matrimonio Dionusius, qui primus Algarbiorum regis titulum usurpare coepit.
<< Hispania VIII (Gallæcia) Hispania X (Castella vetus et nova)>>
