ex Theatrum orbis terrarum sive atlas novus in quo tabulae et descriptiones omnium regionum Pars secvnda (Bibliotheca Cervantina)
Hodie in pluria regna divisa est, Murciae nimirum, Valentia, Arragoniae, & Navarrae, praetera in Cantabriam, quae in se habet Biscajam & Guipuscoam, denique in Cataloniam, Asturias, Galliciam, Castellam veterem, Castellam novam, & Portugalliae partem illam, quae inter Duriam & Minium sita est.
Apellationem Valentiae regnum habet a primaria civitate. Ab Ortu Mediterraneo mari alluitur, in quo sinus Sucronensis: ad Boream vicinam habet Arragoniam : ad Occasum, utranq; Castiliam: Ab Austro Murciam. Complectitur Hedetanos, Contestanos, & partem Illercaonum. Fluvios habet nobiles permultos, imprimis vero Duriam, quem Ptolomaeus Doriam, Plinius vocat Turiam. Incolae Arabica voce Guadalajabar vocant, quae vox puram aquam significat. Fluvius hic non tam profundus, quam amoenus, ob ripam utrimque rosis semper virentibus consitam, varioque florum genere coronatam, adstipulante etiam Claudiano in laudibus Serenae:
Floribus & roseis formosus Duria ripis.
Nemoribus etiam a fonte ad ostia usque perpetuis vestitur, gratissimo aspectu. Sunt etiam in hoc regno duo montes Mariola & Penaglobosa, stirpibus & herbis variis refertissimi, ad quos botanicoru medicorum, & pharmacopaeorum magna semper confluunt examina. Habet & argenti fodinas, in loco, quem Buriol dicunt, inter Valentiam & Dertosam. Reperiuntur etiam lapides aureis interstincti venulis. Ad promontorium Finistrat sunt ferri fodinae, & circa Segobrigam latumiae, e quibus olim Romam devecta sunt marmora. In Picacent alabastrum effoditur, & passim alumen, rubia, calx, gypsum. Vascula etiam porcellana conficiunt aemula Italicorum.
Patet universum Valentiae regnum in longitudinem LX, latitudem, ubi latissimum, XVII leucarum. Civitates continent quatuor, sexaginta municipia muris cincta, & mille pagos. Triginta quinque amnibus, qua magnis, qua parvis rigatur, quorum quinque principales, Migliar, Morvedre, Guadalviar, Xucar, Segura. Inter Guadalviar & Xucar visitur famosa Albufera, tres leucas longa, unam lata, plena canneto, grata piscibus habitatio, praesertim anguillis, sed magis avibus palustribus. Regnum hoc duobus sinubus incumbit, inter quos promontorium eminet, quod antiqui Hemeroscopium, & Artemisium, & Dianium, & Ferrariam dixerunt. Hodie puto Imperatoris cornu appellari. Alter sinus Sucronensis dicitur, a fluvio Sucrone, alter Ilicitanus, ab Ilice municipio grandi, hodie Alicante. Portus habet Vineri, Deviae, Xabiae & Alicantae. Regnum universum circiter centum millia familiarum putatur continere, qua veterum Christianorum, qua Maurorum conversorum, quos vocant Mauriscos, quorum in hoc regno major fuit numerus, quam alibi in Hispania. Baptismum quidem receperunt, sed cum impune licet, ritu vivunt Mahumetano. Optimi sunt agricolae, & locis ripestribus & irriguis delectantur, parci admodum in victu & amictu.
Regnum in quatuor regiones dividitur, quarum prima a finibus Cataluniae pertinet ad Migliares, montibus magna sui parte aspera, ceterum serici, olei, vini, pecorumq; dives. Magisterium continet S. Georgii & planitiem foecundissimam, ubi sunt Benicardo, S.Mattheo, Castellone, ampla municipia. Secuda a Migliares ad Morvedro, continet inter alia, Villareal & Borrianam, in planitie montibus cincta, praeterquam ad mare Mediterraneum, multis fontibus & rivis irrigua. Tertia a Morvedro ad Molinellum, in qua parte flos regni Segorbia, Valentia, Villar, Livia, Xelva, Xativa, Alzira, Benifagio, Carcasens, Gandia, Oliva, Albaidia, Alcoji, & multae valle fructiferae. Quarta a Molinello ad Seguram, in qua sunt municipia Xixono, Denia, Sabia, Alicante, Bia, Elche.
Valentia Hispaniae citerioris nobilissima & amoenissima urbs, a mare tribus mille passibus distans, sita ad amnem Turiam, coeli soliq; temperie nulli cedit, ne quidem Campania felici inferior. Hanc diu Mauri tenuerunt, longa ducum serie, oppugnatam saepe ad Arragonum regibus, donec ea Rex Iames post longam obsidionem tandem potitus est, ducemque Zaen Maure cum quinquaginta Maurorum millibus coegit urbe cedere, & Deniam confugere, auro, argento, armis aliq; supellectile eodem asportata. Desertam hoc modo Valentiam Rex Iacobus colonia missa colere iterum instituit. Coloni fuere Cataloni & Arragones, ductoribus D. Berengario Palatiol, Episcopo Barcelonensi, D.Videlo Cavelia, Episcopo Huescano, -D. Petro Fernandes d'Acagra, & D. Simone d'Vrrea, Equitibus. Hi totam urbem inter colonos novos partiti sunt, habita dignitatis cujusque ratione. Legibus etiam novis Republicam ornarunt. Inscripta eo tempore CCCLXXXIV capita familiarum. Primus Episcopus fuit Don Ferrier de S.Martin. Episcopatus, qui antea subjectus fuerat Archiepiscopo Toletano, ex eo tempore Tarraconensi parere coepit. Sunt autem ingentes quoq; Episcopi Valentiae proventus. Marineus Siculus eos aestimat in singulos annos 13000 duc. adstipulante Damiano Goesio. Plinius hanc urbem dicit coloniam esse Romanorum. Certe in antiqua inscriptione legitur, Colonia Iulia Valentia. Sunt tamen hisce etiam cognomines in Brutiis, Tempsanis vicini, quorum oppidum Vibona. Meminit istorum Strabo lib. 6, Plinius lib. 2, & Cicero lib. 5 in Verrem. Concilium Valentiae celebratum est anno CCCCLXVI, multaq; antiquitatis Romanae in ea & circa eam visuntur. Ager hujus urbis ubique a Mauri colitur. Postquam urbem diu Mauri tenuissent, tandem eam expugnavit Ferdinandus per Rodericum Cidum, expulitque ex ea Saracenos anno MXXX.
Ad ripam Turiae sinistram stetit olim Saguntus, Zacynthorum colonia, hodie a muris veteribus Morviedre: oppidum duobus mill. pass. a mari remotum.
Xativa urbs regni Valentiae, non procul ab ipsa Valentia, sita est in editiore colle, & flumine Sucrone alluitur: fontibus saluberrimis, arborum fructibus, & praesertim malis Punicis abundat; laudatissimi quoque & tenuissimi lini proventu celebris.
Denia oppidum ad rem maritimam opportunum. Cum enim in colle positum sit, speculam etiam habet mari inminentem, qua longinquum navigantibus prospectum praebet. Habet Marchionem, & arcem loci situ & arte munitissimam. Duos insuper portus, qui multum a mercatoribus frequentantur.
Biar optimi & candidissimi mellis copia nobilis est.
Iuxta maritimam regni oram Carolus V circiter viginti septem turres locis opportunis fabricari curavit, in quibus duos pedites & unus eques jugiter excubant, ut piratarum aut hostium adventum speculentur, & incolis denuncient.
Valentiae mediterranea petrosis & sterilibus montibus sunt aspera, maritima vallibus & planitie amoena. Metalla argenti habet Burioli, auri Loderi, ferri Finistrati, alabastri Iabeae, aluminis Piacenti, cementi & gypsi pluribus in locis.
Ceterum regni titulum haec regio accepit circa annum salutis DCCLXXXVIII. Historia haec est: Hisen Regi Cordubae mortuo, filius Alca nomine sub annum Christi DCCLXXXVIII successit, cujus patruus Aodala Valentiae dominus ex Taviar ad se vocavit alium suum fratrem, cui nomen Culema. Hi duo fratres magnis copiis adunatis profecti Cordubam, nepotem regno expellere conati sunt: praelio autem victi Aodala fuga sibi consuluit, Valentiamque reversus est. Maurorum autem praecipui sese inter patruos nepotemque interponentes, eo rem deduxerunt, ut inter ipsos convenerit, ut Aodala se Valentiae Regem scriberet: Culemae autem quolibet mense ex reditibus Valentiae mille Moradini (pecuniae genus erat) instruendae mesae, & adhuc quinque Moradinorum millia ad res necessarias parandas deciderentur. Quibus pactis cum Aodala assensisset, primus se Valentiae Regem compellavit. Valentiam his versibus celebravit Iulius Scalinger:
Vna tibi ante oculos populi ponatur imago.
Cetera jam ex illo natio tota patet.
AEgra Ceres, regio torrenti infamis ab aestu,
Arida Cerbeream colligit aura sitim.
Nusquam tutus ibi rapido latrone viator,
Nam probus & pius est tollere ludus opes.
<< Hispania II (Catalonia) Hispania IV (Arragonia et Navarra) >>
