ex Theatrum orbis terrarum sive atlas novus in quo tabulae et descriptiones omnium regionum Pars secvnda (Bibliotheca Cervantina)
Primus Burdigale columen dicere, Mivervi,
Alter Rhetoricae Quinctiliane togae.
Adserat usque licet Fabium Calagurris alumnum,
Non sit Burdigale dum cathedra inferior.
Irrigat & transit Navarram Iberus, vulgo Ebro, ortus in Cantabris, qui secundum radices Pyrenaei montis rivulorum aquis crecens, totam quam lata est, Hispaniam dividit, nisi quod Austrum versus, qua in Mediterraneum mare se exonerat, paulo longinus a montibus recedit. Navarra olim satis ampla fuit, nam & Biscajam, & Logronnum, & Calahorram complectebatur. Nunc ab una parte Pyrenaeo, ab altera Ibero concluditur, nisi quod Tudela cum aliquot oppidulis trans Iberum jaceat.
Dividitur in sex partes, quartum capita sunt; Pompelona, Calahorra, Stella, Tudela, Olite, Sanguessa, S.Guan di Pie di Porto. Praeter quae minime reticenda sunt, Alfaro, Taffaglia, & Viana. Pompelona condita est a Pompejo, cum, sublato per domesticas insidias Q. Sertorio, sedatisque Hispaniae montibus, ad optatum triumphum festinaret, unde Pompejopolis vocata fuit, teste Strabone lib. 3. Metropolis est regni Navarrae, sita haud longe a Pyrenaeis montibus ad flumen Argam, in fertilissimis campis. Magna est & opulenta urbs, firmo muro cincta, & castellis duobus, uno intra, altero extra muros egregie munita. In toto regno, inquit Boterus, non credo supra viginti millia focorum esse. Duas in Hispania citeriore Calaguris nomine fuisse urbes, auctor est Plinius; quarum una Nascisa cognominata, inter Nascisos populos collocata, prope Oscam, quam & Municipium Calagurim Iuliam Nascisam ex antiquo dicunt vocari, Ambr. Morales & Hier. Surita: cjus hodie ne vestigia quidem supersunt. Altera vere Calaguris fibularia vocata, Calagorina Ptolomaeo; nostro aevo Calahorra dicta. Sita est urbs ad Iberi amnis ripas, & quidem in monte, unde Paullinus ad Ausonium:
Montanamque mihi Calagurim & Bilbilim acutis
Pendentem scopulis, collemque jacentis Ilerdae,
Exprobas?
Rara in primis in duces suos fide, sed in Q. Sertorium clara admodum, quae nec morte ejus interrupta fuit. qui ut auctor est Val. Max. lib. 7, cap. 6, Quo perseverantius interemti Sertorii cineribus, obsidionem C. Pompeji frustrantes, fidem praestarent, quia nullum jam aliud in urbe eorum supererat animal, uxores suas, natosque ad usum nefarie dapis verterunt, quoque diutius armata juventus, viscera sua visceribus suis aleret, infelices cadaverum reliquias salire non dubitavit. Iugi tandem obsideione eam Afranius Cn. Pompeji legatus occupatam, caede incendioque delevit. Cujus fidelitatis memor Aug. Caesar Cohortem Calaguritanorum, in corporis subu custodes delegit, ut auctor est Suetonius in Augusto. Oppidum S.Ioannis pedis portus cognominatum, in altissimis montis jugis positum, cujus montis ascensus est duodecim millium passuum undique fontibus uberrimus, & multarum rerum feracissimus. Plurimum hic effoditur ferri. In jugo praeterea montis planities est & campus amoenus, omnique tempore viridis. Navarrae appendix est Rioscia provincia, ad latus Idubedae montis sita, coelo salubri & solo, vini, frumenti, & mellis feraci. Oscia amnis haud longe a S.Dominico de la Calzada ortus, in Iberum descendit prope Haro. Ibidem est Magera (sic), Navarrete, S.Dominico, Guardia, Bastida.
Solum regni hujus magna sui parte fertile, aer salubris.
Navarrae Regnum quomodo ad Hispanum pervenerit, ex Mariana.
Ioannis Arragonum regis obitu anno MCCCCLXXIX, ut necesse erat, & ut testamento illius cautum erat, diviso imperio, Ferdinando Arragonii accessentur. Eleonora princeps materno materno jure Vasconum regnum obtinuit, annum jam septimum viduata viro, quodipsi brevissimum fuit, & vix menstruum. Quatuor filios genuit, Gastonem natu maximum, Ioannem, Petrum, Iacobum: filias quinque, Mariam, Ioannam, Maegaretam, Catharinam, Eleonoram. Gasto obiit, Francisco Phoebo & Catharina relictis. Ioanni Narbonis auro paterno redemtae urbis principatus fuit. Liberi Gasto & Germana. Gasto ad Ravennam caesus, Germana Ferdinando Catholico post Elisaben defunctam nupsit. Petrus a Sixto P.R. Cardinalis factus. Iacobus coelebs vixit. Maria Guiljelmo Montis-ferrati Marchioni: Ioanna Armeniaco Comiti Ioanni nupserunt; Margareta Francisco Britanniae Duci Annam peperit, quae Ducatum illum in regiam Gallorum familiam intulit. Catharina Gastoni Fuxensi Candalae Comiti juncta filios duos genuit, unam filiam, quae Ladislao Hungariae regi nupsit.
Eleonorae itaque defunctae sucessit Franciscus Phoebus XI annos natus, sub tutela matris Magdalenae, & Petri Cardinalis patrui sui: anno demum MCCCCLXXXII obiiy, postquam regiis insignibus decoratus esset, nondum ducta uxore. soror Catharina regnum suscepit, quae Ioanni Labretano nupta imperium ad Gallos transtulit. Narbonensis quidem injuriam sibi factam expostulabat, Francisco & Catharina Gastonis fratris liberis in regni sucessione praelatis, cum Gastone ante matrem Eleonoram defucto, ipse propinquior matri esset, quam nepotes. Sed Ferdinandus contra Narbonensem sensit. Multa vero postea sinistra de Navarrae rege suspicari coepitm quasi in Galliae Regem pronior, aliquid mali secreto ipsi machinaretur. Itaque praeter sacramentum ab arcium praefectis in verba Regis Catholici universa ditione factum, Senguessam & Vianam urbes, quasi fidei pignora acceperat. quas tamen anno 1500 reddidit, Magdalena filia regum Navarrae unica in aula reginae veluti obside accepta. Verum minoris precii illud pignus factum est, prole mascula iis regibus nata in ipsem paterni regni; cui Henrico nomen fuit. Magdalena dein in Hispania extincta.
Lerini Comitem factiosum hominem rex Navarrae omnibus opibus & urbibus, quas in Navarra tenebat, exuerat; illius filium Ludovicum Beaumontium Ferdinandus fortunis paternis restituere maximopere cupiebat. Quaedam hostilia tentata, sed clam & quasi privatim. Bello deinceps in Italia ardente inter Pontificem Caesaremque, & Gallum atque confederatos, cum Navarrae rex Gallorum Regi haud dubie faveret, Pontifex hac arrepta occasione, quod Ecclesiae hostibus faveret, & Pisani conventus patres Pontificis utique jostes complecteretur; regem & reginam Navarrae execratione devinctos, ditione omni spoliandos omnibus Principibus propinat. Suspecta (inquit Mariana) Ferdinandi Regis fraus erat, & paulatim in plures manare coepit rumor, eo annitente severum decretum prodiisse. Misit itaque Ferdinandus Legatum, qui officii admoneret, & ne cum Gallo rationes miscerent, aut Ecclesiae hostibus opem ferrent, denique filium obsidem postularent. Iniqua postlutatio regibus Navarrae visa, itaque nihil impetratum. Ex eo belli causae quaesitae, cujus hic exitus fuit, ut reges tota Navarra a Ferdinando pellerentur, ipseque Navarram tanquam sequester, sed regis titulo, obtinuit. Facto species praetenta, Ioannem regem pactis conditionibus non stetisse. Armis Gallicis & regiis aliquoties repetitum, sed frustra. Ferdinandus denique Castellae regno Navarram univit anno 1515. Ex eo constat, ait Mariana, Ferdinando destinatum prorsus animo fuisse, eam ditionem nunquam abdicare, quasi sui juris, non secus ac alios principatus, neque ulla religione moveri, ut ab ea sententia decederet. Sic variis sermonibus prae se tulit. Viribus potiori argumenta nunquam desunt, ad retinendum, quae armis occupavit. Si verum fateri licet, inquit, nonnullis Ferdinandi causa praesidiis fulciebatur, neque contemnendis nec prorsus inanibus. Primum Pontificis sententia reges veteri fuisse ditione spoliatos: deinde in reges Castellae translatum jus Clarae uxoris Henrici IV Castellae regis, ipsius voluntate & donatione, quo tempore a saevo patre ad non dubium exilium data est in Gastonis Fuxensis sororii potestatem, ejus nece oppido cupientis, quae jure potior erat, quippe major natu, Vasconum imperium ad se trahere, tertio Germanae uxoris suae jure, quod post fratrem defunctum ipsi competebat. Haec ille.
(1)
<< Hispania IV (Arragonia et Navarra) Hispania VI (Biscaia & Gvipvscoa) >>
